Główny Szlak Świętokrzyski - świętokrzyski klasyk dla każdego

Główny Szlak Świętokrzyski to szlak „wizytówka” Gór Świętokrzyskich. To najdłuższy, znakowany szlak w tych górach, prowadzący po urozmaiconym terenie, przez wzgórza, lasy, pola, wsie. Przemierzając go poznamy przy okazji najważniejsze atrakcje Gór Świętokrzyskich oraz osobliwości Świętokrzyskiego Parku Narodowego.

Od lat planowałam wybrać się w Świętokrzyskie. Zawsze jednak nie było po drodze, coś mi wypadało, plany się zmieniały. Wreszcie się udało! Kilka dni wolnego, brak planu. Wybór padł na Główny Szlak Świętokrzyski im. Edmunda Massalskiego.

Główny Szlak Świętokrzyski polecany jest początkującym piechurom długodystansowym. Ogólna opinia jaka krąży o szlaku, to, że jest łatwy, bez większych przewyższeń, dobry dla amatorów pieszych wędrówek. Ja sama zgadzam się z tymi opiniami. Wzniesienia są tu niewielkie, a grzbiety spokojne. Większość trasy, z małymi wyjątkami, prowadzi po terenie lekko wznoszącym się lub delikatnie opadającym.

Główny Szlak Świętokrzyski - informacje praktyczne

Szlak ma długość 92 kilometrów. W zależności od swoich możliwości można go podzielić na 2, 3, 4 lub więcej dni, tak aby móc wykorzystać ten marsz na poznanie wyjątkowych okolic. Dla osoby z dobrą kondycją, która regularnie uprawia turystykę pieszą, najbardziej optymalne będzie przejście tego szlaku w 3 dni. Ja również tak rozplanowałam sobie szlak, oraz ten wpis. Gwoli wyjaśnienia, dodam, że możemy zetknąć się z różnymi długościami szlaku, podawanymi jako 105 (kiedyś oficjalna długość szlaku), 100 czy 95 kilometrów. Aktualna (od 2016 roku), oficjalna długość szlaku według PTTK Kielce, jednostki odpowiedzialnej za GSŚ, to 92 kilometry. I takiej też wersji się trzymam. Właściwie to te niewielkie różnice w kilometrach nie mają większego znaczenia, w końcu to jeden i ten sam szlak, tylko cyferki inne.

Warto jeszcze dodać kilka słów o osobie, której imię nosi szlak. Pan Edmund Massalski był wieloletnim członkiem i aktywnym współpracownikiem kieleckiego oddziału PTTK oraz promotorem turystyki i krajoznawstwa w regionie. Był twórcą wielu szlaków turystycznych na terenie Gór Świętokrzyskich oraz w całym województwie świętokrzyskim. Wraz z Kazimierzem Kaznowskim, wyznaczył pierwszy szlak turystyczny w świętokrzyskim - z Kielc do Nowej Słupi. Szlak ten, po kilku zmianach na przestrzeni lat, nosi dziś miano Głównego Szlaku Świętokrzyskiego.

Góry Świętokrzyskie - najstarsze góry w Polsce

Góry Świętokrzyskie to jedne z najstarszych gór w Polsce i Europie mające ponad 500 milionów lat. Choć często zapominamy o nich, nikną gdzieś w cieniu Beskidów czy Sudetów, warto zmienić azymut i powędrować trochę tymi pradawnymi wzgórzami. W ich skład wchodzi 26 pasm górskich, a przez centralny ich przekrój prowadzi właśnie Główny Szlak Świętokrzyski. Góry, zbudowane głównie ze skał osadowych, charakteryzują się unikatowymi gołoborzami i pierwotną przyrodą. Znajdziemy też kilka miejsc, które pamiętają jeszcze czasy plemion słowiańskich oraz ich praktyk pogańskich i magicznych. W końcu "Świętokrzyskie Czaruje"…

Oznakowanie GSŚ

Oznakowanie szlaku jest bardzo dobre, co jakiś czas pojawiają się tabliczki z informacjami o czasie przejścia, choć nie zawsze ten czas jest rzeczywisty. Warto mieć ze sobą mapę lub ściągnięty ślad szlaku na smartfona. Oprócz tych najbardziej znanych jak Łysa Góra czy Łysica, szczyty nie są oznaczone, także chcąc śledzić trasę potrzebny będzie GPS lub mapa. Szlak jest raczej mało uczęszczany, najwięcej turystów spotkamy wokół dwóch głównych szczytów Łyśca i Łysicy, i przede wszystkim latem.

Szlak rozpoczyna się w Gołoszycach, a kończy w Kuźniakach (lub odwrotnie). Po krótkim rozeznaniu możliwości dojazdowych postanowiłam zacząć właśnie w Gołoszycach. Z Kuźniaków później odjeżdżały autobusy w drodze powrotnej, a chciałam mieć pewność, że będę mieć wystarczająco dużo czasu w zapasie, aby się nigdzie nie spieszyć. Do którejkolwiek z tych miejscowości dojedziemy lokalnymi busikami, które odjeżdżają z Kielc lub Opatowa (do Gołoszyc). Rozkłady jazdy autobusów znajdziemy na internecie (linie: Muszkieter, Arizona Busy). Ja w okolice Gołoszyc dostałam się Blablacarem. Oprócz kwestii dojazdu nie ma większej różnicy czy zaczniemy z jednej czy drugiej strony.

Noclegi

Na całym terenie Gór Świętokrzyskich nie ma schronisk górskich. Nie znajdziemy ich więc też na trasie szlaku. Dawne schronisko PTTK w Świętej Katarzynie nie pełni już tej funkcji. Noclegów należy więc szukać u prywatnych gospodarzy lub zaplanować biwaki.

Dzień 1

Pasmo Jeleniowskie

Zaczynamy w Gołoszycach. Czerwona kropka szlaku namalowana jest na drzewie przy głównej drodze, którą przyjechaliśmy. Kamień z tablicą pamiątkowa leży zaraz za zakrętem, na polnej drodze usłanej starymi lipami. Zdjęcia w tych dwóch miejscach obowiązkowe!

Idziemy wzdłuż alei lipowej. Rozciągają się tu piękne widoki na falujące świętokrzyskie pola.

Zaraz po chwili wchodzimy do lasu i wkraczamy do Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego. Szlak prowadzi wzdłuż głównego grzbietu Pasma Jeleniowskiego. Idziemy właściwie wyłącznie lasem wśród buków i jodeł, pod górkę ale łagodnie. Przechodzimy przez niewielkie szczyty Truskolaski, Wesołówki, po czym wchodzimy na najwyższy szczyt pasma – Szczytniak (554 m.n.p.m.), trzeciego najwyższego w całych Górach Świętokrzyskich. Jeszcze przed szczytem tablica informuje nas, że wchodzimy na teren rezerwatu przyrody, pierwszego z trzech na trasie w Paśmie Jeleniowskim. To leśny rezerwat Małe Gołoborze, chroniący niewielkie gołoborze oraz fragment pierwotnej puszczy bukowo-jodłowej. Na szczycie Szczytniaka jest skrzyżowanie szlaków. Idąc za szlakiem czarnym na północ, dojdziemy do rezerwatu przyrody Szczytniak, również mający na celu ochronę gołoborza oraz starodrzewia. Nasz szlak prowadzi dalej poprzez miłe okoliczności przyrody. Wchodzimy na Górę Jeleniowską oraz rezerwat o tej samej nazwie. W okolicy funkcjonował kiedyś ośrodek kultu pogańskiego, dziś jednak nie pozostały po nim ślady.

Na chwilkę wychodzimy z lasu, przechodzimy przez wieś Paprocice, gdzie znajdziemy pamiątkową tablicę. Po czym wkraczamy znów w las, aby zdobyć Kobylą Górę.

Pasmo Łysogórskie

Dalej przechodzimy przez Trzciankę i wkraczamy już w Pasmo Łysogórskie, a tym samym Świętokrzyski Park Narodowy. Idziemy cały czas lasem, napotykając leśną infrastrukturę: ławki, mostki nad potokami. Trasa ta jest ewidentnie bardziej uczęszczana niż droga, którą przebyliśmy do tej pory. Po chwili jesteśmy na Łysej Górze (594 m.n.p.m), drugim szczycie Gór Świętokrzyskich. Góra nazywana jest również Łyścem lub Świętym Krzyżem. Znajduje się na niej klasztor i bazylika, w której przetrzymywane są relikwie drzewa Krzyża Świętego. Są one dla regionu niezwykle istotne, w końcu góry oraz całe województwo wzięło z nich swoją nazwę.

W jednym ze skrzydeł klasztoru znajduje się Muzeum Przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego, które można zwiedzać za opłatą. Darmowe są jednak przyjemne widoki, które nam towarzyszą. Niektórzy szczęściarze przy dobrej pogodzie mogą dostrzec nawet Tatry.

Idąc dalej mijamy wieżę transmisyjną, za którą kawałek dalej znajduje się platforma widokowa, na którą możemy wejść za niewielką opłatą, aby podziwiać najrozleglejsze gołoborze w całych Górach Świętokrzyskich. Za piękną, ludową nazwą gołoborze, kryje się rozrzucony na bezleśnych stokach gór rumosz skalny. Powstał on w wyniku erozji skał, a dokładnie procesów mrozowych. W Polsce, gołoborza występuje dość rzadko, po za tym ich obszar występowania zmniejsza się w związku z szybkim zarastaniem. Pierwszą rośliną, która zaczęła porastać obrzeża gołoborzy jest jarząb pospolity. Dziś regionalny zespół jarzębiny świętokrzyskiej jest osobliwością Parku i porasta wszystkie gołoborza łysogórskie. Warto skorzystać z okazji i przyjrzeć się z bliska świętokrzyskim górskim stokom ‘gołym od boru’. Ponadto, z platformy roztacza się piękna panorama na dolinę Dębniańską, Pasmo Pokrzywiańskie z Chełmową Górą oraz Pasmo Bostowskie.

Szczyt Łysej Góry oplata półtorakilometrowy wał kultowy usypany z głazów piaskowca. Został on usypany między VII a XI wiekiem i świadczy o istnieniu w tym miejscu słowiańskiego ośrodka kultu pogańskiego. Takie kręgi budowane były w miejscach uznawanych za święte. Okoliczni poganie modlili się tu oraz składali ofiary bogom, którym Łysa Góra była poświęcona. Według legend czczono tu Śwista, Pośwista i Pogodę.

Asfaltem schodzimy z Łysej Góry do Huty Szklanej, która wraz z Hutą Starą i Hutą Podłysicą oferuje noclegi dla idących szlakiem piechurów. Można więc zatrzymać się tu na zasłużony odpoczynek oraz zrobić zakupy w niewielkim sklepie. Dodatkowo wieś oferuje lekcje historii w średniowiecznej zrekonstruowanej osadzie słowiańskiej.

Dzień 2

Kolejnego dnia zaraz po opuszczeniu wsi, wkraczamy znów w piękne tereny Puszczy Jodłowej, o której poemat napisał Stefan Żeromski, znający dobrze okoliczne tereny. Puszcza Jodłowa jest pozostałością dawnej Puszczy Świętokrzyskiej i jest osobliwością przyrody na skale światową. Endemiczny jodłowy bór mieszany jaki tu rośnie, występuję tylko w Polsce, i tylko w Górach Świętokrzyskich oraz na Roztoczu. Teren od Łysej Góry po Świętą Katarzynę podlega pod Obszar Ochrony Ścisłej Święty Krzyż. Bór rośnie tu bez ingerencji człowieka, i przyznaję, spaceruje się po nim znakomicie.

Płaska trasa prowadzi brzegiem lasu, i skrajem Parku Narodowego. Gdzie nie gdzie pojawiają się panoramy na Dolinę Bielińską oraz Pasmo Bielińskie i Orłowińskie. W przeszłości szlak prowadził głównym grzbietem, jednak trasa została zmieniona aby chronić cenną świętokrzyską przyrodę.

Po jakimś czasie wychodzimy z puszczy, aby odwiedzić miejscowość Kakonin. Z miejscowością związana jest legenda o zbóju Kaku, który napadał na przyjezdnych. Dla mnie Kakonin był jednak bardzo gościnny, głównie za sprawą Chaty Kaka, która serwuje całkiem smaczne regionalne jedzenie. Ręcznie robione pierogi giganty skradły mi serce i żołądek.

Warto zrobić tu dłuższą przerwę na posiłek oraz zwiedzanie starej chałupy z 1820 roku, która pełni funkcję małego skansenu. To typowa świętokrzyska chata, drewniana, bielona, omszona i kryta gontem. Składa się na nią sień, izba i komora, w których przechowywane są zabytkowe eksponaty z wyposażenia starego, rolniczego gospodarstwa.

Trasa prowadzi dalej Puszczą Jodłową aż na sam szczyt najwyższej góry Gór Świętokrzyskich - Łysicy (614 m.n.p.m.). Szczyt ma dwa wierzchołki, wyższy wschodni – Skała Agaty (prawie 614 m.n.p.m), oraz niższy zachodni z repliką starego krzyża (613 m.n.p.m). Szczyt jest zalesiony, lecz stając na większym głazie, w przerwach między drzewami dojrzymy przyjemne widoki na okolice Bodzentyna. Stoki Łysicy pokrywa gołoborze, z całkiem pokaźnymi blokami piaskowca. Schodzimy po wielkich kamieniach stromo w dół do Świętej Katarzyny.

Po drodze mijamy klasztor sióstr Bernardynek oraz kapliczkę i źródełko św. Franciszka. Można tu nabrać trochę wody na dalszą część szlaku, szczególnie, że woda, według tradycji, ma moce lecznicze. Niedaleko przy szosie stoi ciekawe Muzeum Minerałów i Skamieniałości. W Świętej Katarzynie znajduje się także przydrożna kapliczka, którą podczas wycieczki na Łysicę podpisał Stefan Żeromski, co dziś czynią ją cennym obiektem. Warto wspomnieć, że idąc czerwonym szlakiem będziemy napotykać miejsca związane z ważnymi postaciami polskiej literatury. Główny Szlak Świętokrzyski przecina się bowiem z Świętokrzyskim Szlakiem Literackim prowadzącym m.in. przez:

• Ciekoty, gdzie swoje dzieciństwo spędził Stefan Żeromski. Dziś, na tzw. Żeromszczyźnie znajduje się Muzeum Stefana Żeromskiego, umiejscowione w zrekonstruowanym po pożarze dworku rodziny Żeromskich. Ciekoty leżą u stóp góry Radostowej.

• Oblęgorek, w którym mieszkał Henryk Sienkiewicz, a gdzie dziś znajduje się jego Muzeum. Pisarz zamieszkiwał XIX wieczny dworek zakupiony dla niego przez polskie społeczeństwo na 25-lecie pracy literackiej. W dworku zapisywał strony powieści W pustyni i w puszczy.

Przechodzimy przez wieś Krajno Pierwsze (sklep), podążamy kawałek asfaltem. Wokół otwarty teren, z którego świetnie widać zalesione stoki Łysicy i Pasmo Klonowskie.

Idziemy dalej przez pola w kierunku Wymyślonej. Widoków ciąg dalszy. W oddali Pasmo Klonowskie, a bliżej sielskie, świętokrzyskie krajobrazy. Po chwili wyrasta przed nami monumentalnie wyglądająca góra Radostowa, która po chwili okazuje się być całkiem łatwa do przejścia.

Przekraczamy most na Lubrzance, główną ulicę i znów wkraczamy w las. Chwilowo będzie stromo.

Pasmo Masłowskie

Jesteśmy już w Paśmie Masłowskim. Wyszliśmy więc z Pasma Łysogórskiego, najpopularniejszego wśród turystów. Odcinek przed nami jest mniej uczęszczany, trasa dalej prowadzi przez tereny zielone, ale częściej będziemy przechodzić przez wsie, ulice i miejsca zabudowane. Odcinek ten jest jednak bardzo widokowy.

Wchodzimy dość stromym wejściem na 3-kilometrowy grzbiet Klonówki (473 m.n.p.m) - najwyższego szczytu Pasma Masłowskiego. Na drodze napotykamy skalną wychodnię, tak zwany Diabelski Kamień.

Kawałek dalej stoi wieża, a właściwie wieżyczka widokowa, z której obserwujemy Dolinę Kielecko-Łagowską.

Dalej idziemy przez Masłów Pierwszy (sklep, noclegi), kawałek asfaltem ale spokojną okolicą, aby za chwilę wejść w las. Rozciągają się tu przyjemne widoki na wieś oraz stoki Klonówki, szczególnie urodziwe, podczas zachodzącego słońca. Idziemy lasem, przechodzimy przez zarośnięty szczyt Domaniówki, aby po chwili zejść do Dąbrowy (sklep, noclegi). Dla osób dzielących szlak na 3 dni, to dobre miejsce na nocleg. Z Huty Szklanej to jakieś 32 kilometry.

Dzień 3

Wzgórza Tumlińskie

Z rana ruszamy przez las, w moim przypadku, pełny jesiennych grzybiarzy. Dochodzimy do miejscowości Tumlin-Węgle, gdzie możemy zaopatrzyć plecak w jakieś smakołyki. Schodząc z głównej drogi, wchodzimy do rezerwatu Kamienne Kręgi, który prowadzi nas na Górę Grodową. Kiedyś, tak jak Łysa Góra, była miejscem kultu lokalnych pogan, którzy w między VIII-IX wiekiem wybudowali tu kamienno-ziemny wał, dziś jednak mało zauważalny. Jak sama nazwa sugeruje, na górze znajdował się kiedyś średniowieczny gród. Dziś, na jej szczycie stoi niewielka kapliczka, oraz otoczona kamiennymi płytami, z wyrytymi na nich krzyżami.

Kawałek dalej odsłonią nam się już piękne, czerwono brunatne piaskowce tumlińskie. Skały te występują wzdłuż całych Wzgórz Tumlińskich od jakiś 250 milionów lat. Piaskowce stale wydobywa funkcjonujący tu kamieniołom Tumlin-Gród.

Podążamy przyjemnym szlakiem, przez las sosnowo-dębowy na szczyt Kamień.

Dalej, idziemy kawałek wzdłuż głównej drogi, po czym wchodzimy na robiącą imponujące wrażenie Ciosową Górę. Szczyt znajduje się na równo odciosanej skale czerwonego piaskowca tumlińskiego. Musiało być tu kiedyś gorąco, gdyż skały te tworzyły się w półpustynnym klimacie. Dziś jest to pomnik przyrody nieożywionej objęty ochroną prawną. Ze szczytu pomiędzy drzew rozciągają się przyjemne widoczki. Góra Ciosowa wraz z rezerwatem Kamienne Kręgi leży na trasie Świętokrzyskiego Szlaku Archeo-Geologicznego, promującego dziedzictwo geologiczne i kulturowe Gór Świętokrzyskich.

Pasmo Oblęborskie

Schodzimy w dół, wkraczamy na drogę asfaltową i przechodzimy przez rzekę Bobrzę, za którą rozciąga się już Pasmo Oblęgorskie.

Idziemy wzdłuż drogi przy zabudowaniach mieszkalnych wsi Porzecze (sklep) oraz dalszych przysiółków. Towarzyszą nam obrazy spokojnej, polskiej wsi. Wspinamy się powoli na Baranią Górę, pod którą otwiera się przed nami panorama na prawie 360 stopni na całą okolicę wraz z Ciosową Górą, z której to właśnie zeszliśmy. Jest to jedna z piękniejszych, najbardziej rozległych panoram na trasie.

Przyjemną ścieżką maszerujemy dalej, z boku zostawiając rezerwat Barania Góra. Kawałek dalej czeka na nas Góra Sieniawska, a zaraz pod nią, w Sieniowie, konkretna platforma widokowa z Kielcami na horyzoncie. Aparaty w dłoń!

Podążamy dalej szutrową drogą przez pola i niewielkie wzgórza. Tu już dochodzi do nas powoli świadomość, że jesteśmy coraz bliżej końca naszej trasy…

Wchodzimy w las a dokładnie rezerwat przyrody Perzowa Góra, chroniący piaskowce triasowe oraz liczną tu buczynę. Pod szczytem Perzowej Góry, w jaskini triasowej, wybudowano kapliczkę św. Rozalii urządzoną w ludowym klimacie. Przechodzimy przez wąski przesmyk w skałach, i kierujemy się na sam szczyt, na którym kamień szczytowy poinformuje nas o naszej aktualnej wysokości nad poziomem morza.

Nie zwalniamy, idziemy dalej. Po drodze mijamy jeszcze Kuźniacką Górę, aby wyjść z lasu, gdzie naszym oczom ukazuje się meta, czyli wieś Kuźniaki.

I tak kończymy najkrótszy z najdłuższych szlaków dystansowych. W Kuźniakach znajdują się trzy istotne punkty. Pierwszy to tablica końcowa (początkowa) znajdująca się zaraz przed skrętem na główną drogę. Naprzeciwko, za płotem stoi druga atrakcja, czyli ruiny pieca hutniczego z 1782 roku. A trzecim, jakże ważnym punktem Kuźniaków jest sklep, w którym możemy zakupić coś czym należy uczcić przejście 92 kilometrów Głównym Szlakiem Świętokrzyskim. Ja, wpisując się w lokalne tradycje towarzyszących mi pod sklepem Panów, wybieram tradycyjne piwo, i czekam na busa powrotnego z wielkim uśmiechem, lekkimi obtarciami na stopach oraz mega dawką pozytywnej energii.