Pieniny Spiskie, czyli północna część Polskiego Spisza to niewielki lecz wyjątkowy zakątek, chowający się w objęciach rzeki Białki i Dunajca. Szlaki turystyczne prowadzą pośród pięknych rezerwatów przyrody i wapiennych skał, skrywających prehistoryczne skarby. Przez słowackie wsie i węgierskie zabytki, wzdłuż rzek i poprzez szczyty - oferując przy tym niezapomniane widoki.
Polski Spisz to region nie tylko z bogatą historią, ale również bardzo atrakcyjny turystycznie. Topograficznie teren Polskiego Spisza podzielić można na obszar Pienin Spiskich oraz Magury Spiskiej. Te dwa regiony oddzielone są od siebie doliną Łapszanki, Przełęczą Trybską oraz doliną Trybskiego Potoku. Jako, że na Spiszu atrakcje, panoramy i zabytki kryją się dosłownie za każdym pagórkiem, przedstawię wam najważniejsze miejsca i szlaki Polskiego Spisza, z uwzględnieniem właśnie takiego podziału.
Pieniny Spiskie - szlaki, przyroda, zabytki
Pieniny Spiskie to niewielkie pasmo ciągnące się w linii prostej przez 14 kilometrów, od przełomu Białki pod Kramnicą do zamku w Niedzicy. To pas niewysokich wzniesień, z którymi poradzi sobie nawet niewytrawny piechur. Szlaki są zielone, zalesione, na polanach pasą się krowy, a gdzieniegdzie praktykowany jest jeszcze wypas owiec. Najwyższym szczytem Pienin Spiskich jest Żar, z wysokością 879 m.n.p.m., co daje wysokość względną zaledwie 350 metrów w stosunku do jeziora Czorsztyńskiego. Drugie miejsce pod względem wysokości zajmuje szczyt Cisówka (777 m.n.p.m.), leżący nieopodal Żaru, wzdłuż tego samego czerwonego szlaku.
Najprzyjemniej jest podróżować przez Spisz na pieszo. Turystyczne szlaki piesze przeprowadzą nas przez najpiękniejsze widokowo zakątki Spisza. Nie będzie zawiedziony jednak ten, kto postanowi zwiedzać Spisz na rowerze. Biegną tędy niezwykłe szlaki rowerowe: Wokół Tatr, Spiska Pętla oraz najnowszy Velo Dunajec. Ja, w tym i kolejnym poście, skupie się jednak na szlakach pieszych, gdyż jest to mój ulubiony sposób na poznawanie Spisza. Jakikolwiek jednak technikę przemieszczania się wybierzecie, to pakujcie buty trekkingowe albo pompujcie opony, bo naprawdę warto!
Pieniny Spiskie wraz z Pieninami Właściwymi oraz Małymi Pieninami są częścią polskiego Pienińskiego Pasa Skałkowego. Powstały więc, w tym samym czasie i mają tą samą budowę geologiczną, co skały w masywie Trzech Koron. Budowa ze skał wapiennych, odróżnia Hombarki od Magury Spiskiej, gdzie skały zbudowane są głównie z fliszu karpackiego. Niezwykle efektowny jest prawie dwukilometrowy pas wapieni jurajskich w rezerwacie Zielone Skałki. Skały opadają pionowo do Jeziora Czorsztyńskiego i objęte są ochroną ścisłą Pienińskiego Parku Narodowego. Rezerwat położony jest w okolicach Falsztyna, lecz skały najlepiej obserwować z poziomu wody.
Wyjątkowa jest także flora Pienin Spiskich. Rośnie tu głównie buczyna karpacka oraz lasy świerkowe. Występują rośliny wapieniolubne, a także murawy kserotermiczne. Co niespotykane na tak niewielkich wysokościach, zaobserwowano tu ponad 100 gatunków roślin wysokogórskich, które najpewniej przedostały się tutaj spod Tatr, wraz z prądem Białki. Nad Białką występują również endemity i subendemity karpackie, czyniąc spiski świat roślin całkiem oryginalnym.
Sieć wodna na terenie Pienin Spiskich jest dobrze rozbudowana. Obszar ten leży w objęciach dwóch dużych rzek, Białki oraz Dunajca, wraz z dwoma sztucznie utworzonymi jeziorami – Czorsztyńskim i Sromowce. Obszar pomiędzy głównymi rzekami nawadniają liczne potoki, jak Łapszanka, Niedziczanka, Przykopa czy Trybska Rzeka. Najbardziej uroczym miejscem na wodnej mapie Hombarków jest jednak przełom Białki w okolicy Kramnicy (683 m.) i Obłazowej (670 m.) - dwóch chronionych prawnie skał wapiennych ubarwionych czerwonymi marglami. Niegdyś skały te tworzyły zwarty masyw, który przedzielony został przez prężnie płynące wody Białki. W jaskini, znajdującej się w zboczu skały Obłazowej, odkryto najstarsze ślady człowieka w Polskich Karpatach, które niosą niezwykle cenne informacje o prehistorycznym zasiedleniu Karpat. W Jaskini Obłazowej odkryto m.in. kamienny krąg, ząb mamuta służący jako najstarszy na świecie bumerang, barwioną ochrą biżuterię z kłów lisa polarnego i muszli ślimaka oraz szczątki prehistorycznych zwierząt: nosorożca, lwa i hieny. Kramnica, otoczona gęstym Krempaskim i Trybskim Ogrodem, w upalne letnie dni wykorzystywana jest jako wieża do skoków do wody.
Bogate w wysokogórską oraz reliktową florę skały, zabytki geologiczne oraz archeologiczne, a także dolinę rzeki Białki, chroni dziś Rezerwat Przyrody Przełom Białki nad Krempachami. To miejsce to zdecydowane must see, choć nad Białką to bardziej must relax. Idąc od Trybsza lub Krempachów, aby przedostać się na lewy brzeg Białki, gdzie znajduje się Obłazowa, będzie trzeba przejść rzekę w bród. Pamiętajcie, że prąd rzeki jest bardzo silny, i nawet przy wodzie do kolan jest w stanie nas przewrócić. Energia wód Białki wykorzystywana były kiedyś do poruszania kół młynów i tartaków.
Niedaleko rezerwatu położona jest wieś Nowa Biała.
Nowa Biała
Nowa Biała jest jedyną wsią Spisza, która dziś znajduje się poza objęciem wód Białki, czyli de facto już na Podhalu. Nie zawsze jednak tak było. W XVII wieku, Białka zmieniła koryto płynąc bardziej na wschód, co spowodowało, że Nowa Biała zmieniła swoje położenie w stosunku do rzeki. Choć wieś leży dziś poza geograficznym Spiszem, ze względów historycznych i etnograficznych, Nowa Biała bez wątpienia do Spisza należy. Leżąc na styku, od wieków była ważnym punktem granicznym między węgierskim Spiszem a galicyjskim Podhalem. Wyróżnia się tu typowo spiski, wrzecionowaty układ przestrzenny wsi oraz bardzo blisko położone obok siebie zabudowania mieszkalne i gospodarcze. W centrum wsi stoi biały, a jakże, kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Jest przykładem barokowego kościoła wiejskiego z rokokowym ołtarzem oraz posągami świętych. Ponadto w kościele warto zwrócić uwagę na konfesjonał z ornamentami ludowymi oraz ambonę z obrazem siewcy w lokalnym stroju spiskim. Na krańcu wsi znajduje się rząd drewnianych stodół. Rodzina Grochowskich z Nowej Białej, która przez lata zbierała przedmioty codziennego użytku w spiskim gospodarstwie, przechowuje je w formie wystawy etnograficznej w starej, spiskiej chałupie. Zbiory te udostępniane są raz w roku, 15 sierpnia. Wieś jest w dużym procencie zamieszkana przez Słowaków. Mieści się tu Centrum Kultury Słowackiej, a w szkole zajęcia prowadzone są po polsku i po słowacku.
Zielony szlak Nowa Biała - Krempachy - Dursztyn
Z Nowej Białej przez Krempachy do Dursztyna prowadzi zielony szlak, który biegnie aż z Zakopanego. Jest jednym z bardziej widokowych szlaków w rejonie Pienin Spiskich. Prowadzi przez sielskie tereny spiskich wsi i okolicznych łąk, a panoramy na okoliczne wzgórza, wioski, szczyty i oczywiście Tatry, robią ogromne wrażenie.
Krempachy
Krempachy ciągną się równolegle wzdłuż rzeki Białki. Przez sam środek wsi przepływa potok Przykopa, z czego wzięła się niemiecka nazwa wsi - kręty potok (Krummbach). Wieś zachowała dawny, spiski układ przestrzenny. Znajdują się tu dwa zabytkowe kościoły. Jeden pod wezwaniem św. Marcina, z unikatową spiską, renesansową wieżą, otoczoną hurdycją (czatownią), świadcząca o obronnym charakterze kościoła. Drugi, to cmentarna kaplica św. Walentego, z wyjątkową, góralską ornamentyką. Przy kościele organizowany jest odpust, oczywiście 14 lutego.
Z Krempachach, droga wprowadza nas na asfaltową trasę, która pokrywa się z szlakiem rowerowym Wokół Tatr. Trasa prowadzi wzdłuż Spiskich Skalic, wśród których wyróżnić możemy Lorencowe Skałki z maczugą skalną Gęsle (nazwa od kształtu przypominającego skrzypki góralskie), oraz Dursztyńskie Skałki, z Borsukową, Mikołajeczną czy Czerwoną Skałą. Okolica ta jest potwierdza przynależność pasma do Pienin. Wokół doszukać się można także niewielkich kamieniołomów, które pozostały po eksploatowaniu przez mieszkańców okolicznych wapieni, wykorzystywanych w lokalnym budownictwie. Podczas całej trasy do Dursztyna rozciągają się cudowne, sielskie widoki na okoliczne wzniesienia oraz zdecydowanie wyższe Tatry.
Główny szlak Pienin Spiskich - czerwony szlak z Niedzicy-Zamku do Łapsz Wyżnych przez Dursztyn
Za główny szlak Pienin Spiskich możemy uznać czerwony szlak z Niedzicy-Zamku do Łapsz Wyżnych przez Dursztyn. Jest on częścią dłuższego szlaku pieszego z Chochołowa na przełęcz Trzy Kopce. Trasa prowadzi głównym grzbietem Pienin Spiskich przez dwa najwyższe szczyty, Żar i Cisówkę. Wędrówkę najlepiej rozpocząć w Niedzicy Zamku, która jest chyba najbardziej rozpoznawalną spiską miejscowością.
Niedzica-Zamek
Niedzica-Zamek słynie oczywiście z zamku Dunajec położonego nad wodami tejże rzeki, a dziś jeziora Czorsztyńskiego. Wybudowany został na wapiennym wzniesieniu między rokiem 1320 a 1325, z inicjatywy Jana Berzeviczego. Zamek można zwiedzać przez cały rok. Jest w bardzo dobrej kondycji, głównie ze względu na to, że aż do II wojny światowej, był właściwie cały czas zamieszkiwany przez jego węgierskich właścicieli. Składa się z zamku dolnego z dziedzińcem oraz części najstarszej, pamiętającego pierwszych gospodarzy, gotyckiego zamku górnego. To z niego wyrasta najwyższa wieża. Dziś pamiątki po dawnych mieszkańcach zobaczymy w komnatach Salamonów czy Izbach Pańskich. Ponadto znajdują się tu zamkowe lochy, studnia wykuta w wapiennej skale, a z tarasu widokowego roztacza się piękny widok na jezioro. Sam zamek jest najlepiej widoczny (i najczęściej fotografowany) od strony zapory, z której to po przeciwnej stronie otwierają się równie ładne widoki na Tatry, Pieniny i stoki Magury Spiskiej.
Kontynuując naszą lekcję historii, warto wybrać się także należący nieopodal cmentarz ostatnich właścicieli zamku, rodziny Salamonów. Cmentarz jest malowniczo usytuowany pod skała o wiele tłumaczącej nazwie -Groby.
Naprzeciwko zamku stoi spichlerz z końca XVIII wieku, który należał do zamkowych zabudowań folwarcznych. Ten unikatowy zabytek ma murowaną piwnice, drewnianą część główną oraz dach kryty gontem. Kiedyś służył jako magazyn do przechowywania zboża, dziś znajduje się tam wystawa etnograficzna ze sprzętami codziennego użytku, zegarami czy spiską sztuką ludową – udostępniona do zwiedzania tylko latem. Przed spichlerzem stoi krzyż z Kacwina.
Dalej przy głównej drodze w kierunku Falsztyna, leży wieś Niedzica. Znajdziemy tam Gminne Centrum Kultury oraz zabytkowy kościół pw. św. Bartłomieja z zachowanymi do dnia dzisiejszego oknami gotyckimi, portalami i sklepieniem krzyżowym
My jednak kierujemy się czerwonym szlakiem na polanę na grzbiecie Tabor. Podejście jest delikatne, ale nagradza nas pięknymi widokami, z jednej strony na jeziora, zamek oraz szczyty Pienin oraz Gorców, a z drugiej na stoki Magury Spiskiej.
Dalej podążamy na szczyt Cisówki i Barwinkowej Góry. Cała trasa biegnie niewysokimi wzniesieniami, głównie przez las, ale na odsłoniętych polanach doświadczymy przyjemnych widoków. Najpiękniejsze są z polany Wapienne. Tatry widać jak na dłoni.
Z samego Żaru widoki są ograniczone. Dalej szlak prowadzi przez grzbiet Lósu oraz przez osiedle pasterskie Jurgowskie Stajnie.
W związku ze zmianą właściciela Tatr Jaworzyńskich, gdzie wypasali swoje owce mieszkańcy Jurgowa, pozwolenie na wypas na tych terenach zostało cofnięte. Jurgowscy pasterze wykupili więc ziemie w okolicach Dursztyna i tam przenieśli swoje pastwiska. Wybudowali kilka budynków o funkcji szop czy izb mieszkalnych, a niektóre z nich stoją tu do dziś. Jurgowskie Stajnie są dalej użytkowane latem, kiedy wypasane są tu owce, a w bacówce można zakupić oscypki.
Idąc dalej znajdziemy się w centrum Dursztyna.
Dursztyn
Dursztyn to jedna z urokliwiej położonych wsi spiskich. Leży wśród trawiastych wzniesień, skąd rozpościerają się piękne widoki na wszystkie strony świata. Podziwiamy Żar, Grandeusa, Gorce, Pieniny i Tatry. Jak wcześniej wspomniałam w okolicach Dursztyna stoi wiele wapiennych skał o różnych formach. Stąd też wzięła się niemiecka nazwa wsi, Durstein, czyli twarda skała. W miejscowości krzyżuje się kilka szlaków, łatwo więc do Dursztyna trafić wędrując przez Spisz.
Dalej szlak prowadzi przyjemnym i bogatym w widoki traktem wprost na szczyt Grandeusa. Przechodzimy obok kapliczki, która zadaje nam uniwersalne pytanie: Dokąd idziesz człowieku?
Ze szczytu Grandeusa rozciąga się panorama na Tatry oraz masyw Kurasówki. Szczyt łatwo rozpoznać po ogromnym maszcie przekaźnikowym. Znajduje się tu także miejsce na grilla i wiata do odpoczynku. Idąc dalej szlakiem zejdziemy do Łapszach Wyżnych, leżących na granicy Pienin i Magury Spiskiej.
Żółty szlak z Falsztyna do Łapsz Niżnych
Kolejnym szlakiem na terenie Pienin Spiskich jest żółty szlak z Falsztyna, prowadzący w poprzek Pienin i Magury Spiskiej, aż na słowacką jej część (przez przełęcz nad Łapszanką, Osturnię na wierzchołek Magurki nad Ździarem). Startujemy w Falsztynie.
Falsztyn
Falsztyn był wsią folwarczną i należał do klucza dunajeckiego, był więc zależny od Niedzicy. Sama wieś jest ładnie położona na wzniesieniach nad brzegiem jeziora Czorsztyńskiego, jednak wisi jeszcze nad nią przeszłość jednej z biedniejszych spiskich wsi. Największą atrakcją w okolicy jest Rezerwat Zielone Skałki, ale ja dodałabym tu jeszcze piękne widoki na okolice. W samej wsi zachował się cmentarz byłych właścicieli wsi, Jugenfeldów oraz niszczejący dwór z 1930 roku. Ciekawostką jest, mieszkańcy Falsztyna z powodu braku miejsca na modlitwę utworzyli kapliczkę w dawnym spichlerzu.
Aktualnie przez Falsztyn i Frydman biegnie świetna trasa rowerowa Velo Dunajec.
Niedaleko Falsztyna, choć nie na żółtym szlaku, leży wieś Frydman. Biegnie przez wieś wsomniany wcześniej szlak rowerowy Velo Dunajec, lub któtki szlak zielony z polany Wapienne. Warto tu jednak trafić, gdyż wieś kryje w sobie wiele ciekawych pamiątek i wyjątkową atmosferę.
Frydman
Frydman to typowo spiska wieś. Położona jest nad jeziorem Czorsztyńskim, a właściwie pod, ponieważ leży poniżej lustra wody. Osłonięta jest wałem przeciwpowodziowym, z którego to rozlega się zacny widok na jezioro i okolice. Wieś zachowała typowo spiski układ przestrzenny i ma wiekowy charakter. Najsłynniejszym zabytkiem są frydmańskie piwnice. Są to piętrowe, podziemne korytarze służące dawniej jako magazyny wina na szlaku z Węgier do Polski. Dziś są to raczej wilgotne i zaniedbane przestrzenie, ale warto tam wejść i zobaczyć te stumetrowe korytarze. Do piwnic wchodzimy przez murowane spichlerze, tak zwane Borhauzy. Najpierw należałoby jednak poprosić właściciela terenu o zgodę na zwiedzanie. Konieczne są latarki, gdyż panują tam egipsko-frydmańskie ciemności. Zabytkiem jest także kasztel Horvathów wybudowany w XVI wieku (choć wielokrotnie przebudowywany). Nie jest udostępniony do zwiedzania.
We Frydmanie znajduje się za to wyjątkowy zabytek architektury sakralnej, a mianowicie kościół św. Stanisława Biskupa z przełomu XIII i XIV wieku. Najprawdopodobniej był on przebudowany z jeszcze wcześniejszej kaplicy romańskiej, co czyni go najstarszym kościołem na polskim Podtatrzu. Kościół jest murowany, wczesnogotycki, lecz przebudowany w duchu baroku w odmianie spisko-słowacko-czeskiej. Zachowało się gotyckie prezbiterium z maswerkowymi oknami. Wnętrze jest bogato zdobione. Ogromne wrażenie robi rokokowa kaplica Matki Boskiej Karmelitańskiej z elementami sztuki ludowej. Na drewnianym stropie namalowana na tle nieba jest scena koronacji Matki Boskiej. Po dłuższej wędrówce, we Frydmanie możemy odpocząć nad jeziorem, znajduje się tam bowiem plaża oraz jest możliwość wypożyczenia wodnego sprzętu.
Wracamy na żółty szlak. Z Falsztyna prowadzi dalej przez przełęcz Przęsła, gdzie krzyżuje się z czerwonym, głównym szlakiem Pienin Spiskich. Następnie biegnie przez polanę Wapienne, która oferuje niesamowite widoki na Tatry. Po czym za chwilę sprowadza nas w dół do Łapsz Niżnych.
Za Łapszami rozpościerają się już północne stoki Magury Spiskiej, równie piękne, spokojne i zachwycające co Pieniny Spiskie. Ale o tym już w kolejnym wpisie...
Zachwycony Spiszem? Przeczytaj więcej:
Zachwycony Spiszem! Świetny, przebogaty w informacje wpis, no i zdjęcie, które sprawiają, że człowiek zaczyna sprawdzać najwygodniejsze połączenie w te rejony... :)